Koos Dijksterhuis

In mei betoogde denker des vaderlands Paul van Tongeren in Trouw in een interview door Lodewijk Dros dat mens en dier niet gelijk zijn. Van Tongeren is filosoof en theoloog. Ik ben het meestal met hem eens, maar hier volgt hij een oude dwaalweg. Biologen zul je er niet over horen; die weten al lang dat de mens even uniek is als andere dieren en dat een koe meer op een mens lijkt dan op een koolmees. Zoogdieren onder elkaar hebben recentere gemeenschappelijke voorouders dan zoogdieren en vogels.

‘Onze humaniteit zit in het vermogen om betekenis waar te nemen en die te delen’, aldus Van Tongeren. Een koe die honger heeft gaat grazen, een mens die honger voelt kijkt op z’n horloge of het al etenstijd is. ‘We zien, ruiken, voelen hetzelfde als andere organismen, maar voor ons zit daar betekenis aan.’ Hij lijkt Descartes wel. …

Lees Meer Lees Meer

Ineens is er 30/30. In 2030 moet 30 procent van het aardoppervlak beschermde natuur zijn. Dat is beter te onthouden dan 29/31. De kreet komt van het internationale congres over biodiversiteit in Montreal, dat vandaag afloopt.

Er zijn trouwens geen regeringsleiders op de top… Als ik dit schrijf weet ik nog niet welke afspraken de ambtenaren daar maken. Misschien spreken ze af dat de afspraken van het congres tien jaar geleden eens nagekomen worden. De doelen van toen zijn geen van alle gehaald. De teloorgang van de natuur gaat gestaag door, een enkel lichtpuntje daargelaten, zoals de toename van wolven.

Bioloog Edward Wilson becijferde in 2016 dat we de helft van de aarde moesten reserveren voor natuur, wilden we niet nog meer soorten kwijtraken. Met 30 procent gaat de achteruitgang door, maar iets langzamer. …

Lees Meer Lees Meer

Het was stil op de hei, koud en stil. En nevelig. Ook in de bossen rond de hei was het stil. En het ven was het stilst: het hield zich schuil onder een laagje ijs.

Stilte is fijn, en het is jammer dat er altijd verstoringen zijn. In dit geval kwekkende wandelaars, blaffende honden, ronkende motorzagen en passerende vliegtuigen. Maar tussendoor was het stil, doodstil haast. Wij, mijn geliefde en ik, spreken elkaar vaak en hoeven in de natuur niet per se bij te kletsen. We slopen zwijgend door bos en hei en ik voelde me bijna opgaan in de stilte.

We hoopten op kruisbekken of appelvinken, zwarte mezen of andere bijzonderheden. Er hingen wel dennenappels en sparrenkegels hoog in de bomen, maar er zat geen kruisbek bij. We zagen en hoorden in anderhalf uur tijd slechts een paar kool- en pimpelmezen, vier staartmezen en twee grote bonte spechten. Opvallend weinig gevogelte; je zou er ongerust van worden. …

Lees Meer Lees Meer

Na de bevrijding in 1945 kregen de uitgehongerde wolven in Artis weer vlees te eten. Bioloog, muziekcriticus en schrijver Dick Hillenius was er getuige van. Even na twaalven en even na vijven was het voedertijd. Toevallig lieten de fabrieken toen voor het eerst sinds jaren hun sirenes loeien.

De sirenes loeiden alle werkdagen om twaalf uur en om vijf uur, als een soort schoolbel die de pauzes markeerde. ‘Als ik om die tijden door Artis wandelde’, schrijft Hillenius, ‘zag ik na de eerste aanhef van de sirene alle wolvekoppen omhoog gaan.’ De dieren zetten het dan tevens op een huilen. Ik lees dit in Ademgaten, een in 2009 door Tijs Goldschmidt gekozen selectie fragmenten uit Hillenius fraaie oeuvre.

Zonder hekken en hokken zouden wolven in de verre omtrek dat gehuil kunnen opvatten als teken dat er iets te eten valt. In hoeverre het in het belang van dieren is om soortgenoten te informeren over voedselbronnen, is een ander onderwerp. …

Lees Meer Lees Meer

Roodborstjes gedragen zich onderling niet altijd zo schattig als ze eruitzien. Ze kunnen een buurman met vuur verjagen als die zich in een geclaimd gebied waagt. Ook een vrouwtje kan de buren fanatiek verjagen. Bij roodborstjes zijn man zowel als vrouw territoriaal en dat zijn ze het hele jaar door.

Roodborstjes maken indruk op elkaar met hun oranje borst, hun zang en hun opgewonden gedrag. Ze zijn in staat merels weg te jagen. Mannetjes zowel als vrouwtjes zingen en ze zingen ook midden in de winter. Mannetjes en vrouwtjes hebben allebei een imponerend oranje borst – ze heten ten onrechte roodborst. Ik liet eens een mandarijnenschil op het terras slingeren en die werd aangevallen door de in mijn tuin levende roodborst. Die bleef in de aanval gaan tot de schil onder bladeren verstopt raakte. Dat fanatisme zonder veel onderscheid des persoons leggen ze ook aan de dag tegen hun spiegelbeeld in het raam, waaraan we het liedje Roodborstje tikt tegen ’t raam, tik tik tik danken. …

Lees Meer Lees Meer

Als kind zwierf ik vaak door het bos. Ik bouwde hutten en schoot met pijl en boog op denkbeeldige eekhoorns. Op echte eekhoorns mikte ik nooit, want ik wilde geen dier doden of verwonden met een toevalstreffer. Wel sneed ik met mijn zakmes punten aan stokken en soms in mijn vingers, wat bloedbaden opleverde. Maar dieren begluurde ik liever, en een enkele keer, een gewonde duif bijvoorbeeld, ving ik ze en lapte ik ze op.

In mijn fantasie was ik een onoverwinnelijke indiaan, of een heldhaftige outlaw á la Robin Hood. Ik herinner me vele hutten, tot nogal aangeklede, ondergrondse onderkomens toe, die niet als hut herkenbaar waren; ze gingen op in de omgeving, met een toegangsluik waar plaggen op lagen. In de buurt was altijd wel een beklimbare boom, en een keer ‘vond’ ik een ladder die ik van een jachthut meenam naar een als uitkijkpost aangewezen boom. Daarop hield ik een kapvlakte in de gaten vanwege mogelijk naderende vijanden. …

Lees Meer Lees Meer

Dit is de tijd van woeste luchten en lichten. Donkergrijze wolken waaronder de lage zon door een schoon geregende of -hagelde lucht priemt en de rietkragen, weilanden en herfstkleuren in vuur en vlam zet. Je zou ze Hollandse luchten kunnen noemen, maar ik zie ze in Groningen. De Hollandste luchten herinner ik me trouwens uit Ierland en zelfs Oostenrijk.

Hollandse luchten zijn een door Hollandse meesters geschilderde mythe. Maar een land dat zijn landschap verwoest met asfalt, beton, golfplaat, drijfmest en vergif moge blij zijn dat het zijn wolkenluchten nog heeft. Stel dat iemand een vierde Tesla kon kopen met de opbrengst van een verkwanselde wolk, dan zouden we allang geen wolken meer hebben. …

Lees Meer Lees Meer

Op de Veluwe mijden herten wandelpaden. Daardoor zijn daar minder teken, blijkt uit onderzoek van de Groninger promovendus Bjorn Mols. Herten mijden ook wolven, maar volgens de Wageningse biologiestudent Annemarie van Olst zijn de Veluwse herten nog meer op hun hoede voor wandelaars. Overdag althans. Herten mijden wandelpaden weliswaar ook ’s nachts, en dat doen ze waarschijnlijk omdat wolven ’s nachts op jacht gaan en in het donker handig van gebruik maken die paden. Beide onderzoekers publiceren hun bevindingen in de nieuwste editie van De Levende Natuur.

Ik vind het een verademing dat er onderzoek wordt gedaan naar effecten van wolven, waarvan ik in mijn puberteit weleens droomde dat ze weer in Nederland zouden voorkomen. Als puber bracht ik mijn vrije tijd zoveel mogelijk door in het bos. …

Lees Meer Lees Meer

Soms worden we in Nederland verrast door een winterse invasie van grote kruisbekken uit Scandinavië en dat is nu het geval.

Kruisbekken (de spellingscontrole maakt er kruisbessen van) zijn zaadetende zangvogels uit de vinkenfamilie. Ze eten pijnboomzaden en de zaden van lariks en fijnspar vinden ze het lekkerst. Wilt u kruisbekken zien, ga dan op een zonnige dag naar een naaldbos en speur met een verrekijker de boomtoppen af. Spits ook uw oren, want kruisbekken roepen hoog en schel. Hun roepjes worden afgewisseld door doffe plofjes als de door de vogels geslachte sparrenkegels en lariksappels op de bosgrond vallen. Dat slachten doen ze met die malle gekruiste snavel. …

Lees Meer Lees Meer

Je kunt nog zoveel vlaggen omdraaien, de teloorgang van onze flora stop je daar niet mee. Naast het verdwijnen van planten en paddenstoelen zorgt stikstof voor indirecte problemen. Door stikstof neemt de voedingswaarde van planten voor dieren af. Onderzoekers van Stichting Bargerveen plozen uit wat daarover bekend is. Ze doen verslag in De Levende Natuur.

Stikstofuitstoot leidt tot stikstoftoename in de planten, en tot een afname van andere voedingsstoffen voor dieren, zoals vetzuren, eiwitten en vitaminen. Bij elke stap in de voedselketen (plant-grazer-roofdier) neemt de voedselkwaliteit af. Door stikstof maken bomen minder zwavelhoudende eiwitten, die dus minder aan blad etende rupsen worden doorgegeven, vervolgens aan rupsen etende zangvogels als koolmezen en ten slotte aan roofvogels. Sperwers krijgen daardoor misvormde kuikens. De achteruitgang van kleine vossen, een vlindersoort, kan liggen aan een te hoog stikstofgehalte in hun waardplant: de brandnetel. Dat is echter niet bewezen. …

Lees Meer Lees Meer