Mijn goede bekende Wouter Jan Strietman weet bij mijn oude en zijn huidige woonplaats Amersfoort een plek waar nachtzwaluwen te horen en zelfs te zien zijn. Vanaf een duin kun je een hei overzien. In de bosrand erachter of in de verspreide dennen zou een nachtzwaluw kunnen zingen.

Nachtzwaluwen hebben een ratelende zang: ‘rrrrrrrrrrrrr’. Over het aantal erren valt te twisten maar het zijn er veel meer. De zang klinkt zachter of luider wanneer de vogel zich omdraait. En valt stil als er gevlogen wordt. Dan klinken er wel piepjes maar de ratel stopt. Althans, voor zover ik weet. De keren dat ik nachtzwaluwen hoorde zongen ze alleen zittend.

In mijn kindertijd waren nachtzwaluwen heel zeldzaam. Ze leken de klapekster, het korhoen, de duinpieper, de wulp en nog meer heidevogels achterna te gaan: enkele reis ondergang. Maar de nachtzwaluw herstelde zich en keerde terug, wellicht door nattere omstandigheden in Afrika, waar nachtzwaluwen overwinteren.

Bij ons zijn ze ’s zomers. Ze broeden op de grond en zingen uit een boom, een den bij voorkeur. Als ik ze zag zingen, zaten ze althans altijd in een den, ook als er andere bomen stonden. De vogels wachten tot de zon onder is en worden pas actief na een uur of tien, hoewel ik er ook eens een midden overdag heb horen ratelen. In de schemer zijn ze nog even te zien. Als wij onder een oranje gloeiende avondlucht de hei betreden, schemert het. Maar de nachtzwaluwen zwijgen. Houden ze zich stil omdat ze jongen hebben?

Het koelt snel af en nevels overstromen de hei. Wat een sfeer! Om half elf klinkt dan toch de bekende ratel: ‘rrrrrrrrrrrrr’. Die valt weer stil en prompt komt er een nachtzwaluw aan. De vogel klapwiekt over de hei met zijn lange vleugels, de vleugeltippen raken elkaar steeds even, wat een vegend geluid maakt. Hij vliegt recht over ons heen, om met een wijde bocht terug te keren en op te gaan in de zwarte bosrand.

(Natuurdagboek Trouw, donderdag 25 juli ’24)