Dat zwanen mooi zijn, is algemeen bekend. Dat er in Nederland drie soorten zwanen voorkomen, is minder bekend. En dan tel ik zwarte zwanen nog niet eens mee, want dat zijn verwilderde huisdieren. Er zijn in Nederland drie soorten witte zwanen…

De bekendste zijn de knobbelzwanen. Statig glijden ze door het water, statig wieken ze door de lucht, waarbij hun vleugels karakteristiek zwiepen. Ze hebben een oranjerode snavel. Ze zitten in de lente op hun enorme nest – vaak een met riet bekleed eilandje. Ze blazen en bollen hun vleugels als iets hen niet zint, en ze komen af op gestrooid brood.

Veel minder talrijk zijn wilde zwanen en kleine zwanen. Wilde zwanen zijn even groot als knobbelzwanen, kleine zwanen zijn kleiner, maar nog altijd behoorlijk uit de kluiten gewassen. Wilde en kleine zwanen hebben geen rode snavel. De wilde zwaan heeft een geel met zwarte snavel, de kleine een zwart met gele. Zie de foto, waarop John de Roos ze alle drie wist vast te leggen; zwaan kleef aan. Wilde en kleine zwanen maken in vlucht geen zwiepend vleugelgeluid, maar beide toeteren melancholisch.

Vroeger zag ik kleine zwanen in de Eempolders bij mijn woonplaats Amersfoort. Later zag ik ze op meer plekken. Wilde zwanen zag ik vroeger nooit. Later zag ik ze wel, op de akkers van Noord-Groningen bijvoorbeeld. Ook kleine zwanen zag ik op Groninger akkers. Alle soorten zwanen zag ik regelmatig op het Lauwersmeer, maar wilde en kleine zwanen alleen ’s winters. ’s Zomers verblijven zij in hun broedgebieden.

Wilde zwanen broeden op IJsland, in Zweden, Finland en Rusland. De laatste jaren broeden ze mondjesmaat in Nederland. Kleine zwanen broeden alleen op de Noord-Russische en Siberische toendra. Dat maakt ze kwetsbaar voor narigheid. De laatste jaren hebben ze minder jongen en hun aantal daalt. Tweederde van de tien- à vijftienduizend kleine zwanen overwintert bij ons. Laten we zuinig op ze zijn!

(Natuurdagboek Trouw donderdag 5 jan. 2017)