We sliepen in een ouderwets huis met onverwarmde slaapkamers en enkel glas in de ramen. Het vroor een graad of acht en toen ik me ’s morgens omdraaide, knisperde het ijslaagje op mijn deken. Rijp. De ramen stonden vol ijsbloemen. Die had ik lang niet gezien! Het deed me denken aan de tijd dat je warmwaterzak ’s morgens als een klomp ijs op de vloer lag. Mijn kinderen kenden het verschijnsel niet. Die dachten bij ijsbloemen aan sneeuwklokjes. Er bestaan echte bloemen die ijsbloemen genoemd worden, dorotheanti, felgekleurde eenjarigen voor in de tuin. Maar mij gaat het om de echte ijsbloemen, die geen echte bloemen zijn. Het vocht dat we uitdampen condenseert tegen het koude vensterglas en bevriest. Dat begint met hier en daar een piepklein ijskristalletje, bijvoorbeeld rond een stofje op of een putje in het glas. IJskristallen hebben een beginzetje nodig en een oneffenheidje kan zo’n zetje geven. Zonder zo’n zetje kan brandschoon, stilstaand water tot onder het vriespunt vloeibaar blijven. Als er dan een stofje in het water dwarrelt, kan het in één klap ijs worden.

Van die eerste ijskruimeltjes op het raam breidt het ijs zich uit in vormen die niet eens zoveel op bloemen lijken, maar wel op planten, vooral op varens. In het Engels heten ijsbloemen fern frost, varenvorst. IJsbloemen zijn dendritische figuren, waarbij de kristalvorm zich alle kanten op herhaalt. De figuren worden fraaier naarmate de ruit langzamer bevriest. Op autoruiten staan soms ijsbloemen, die hun bezitters er zonder pardon afschrapen. Aan dubbelglas en centrale verwarming kleven beslist pluspunten. Maar dankzij die verworvenheden worden we bij het ontwaken nooit meer verrast met een boeket ijsbloemen.