Op 6 maart kreeg ik bericht van Geppie Doorlag uit Groningen dat ze een tjiftjaf had gehoord aan de zuidkant van de stad. Of dat vroeg was. Ja, antwoordde ik, dat is vroeg. Nu staan tjiftjaffen te boek als terugkerend uit Afrika in de tweede week van maart, maar zelf hoor ik ze altijd pas in de derde week. In Groningen zijn ze natuurlijk pas als de rest van het land al voorzien is, en 6 maart is dus vroeg, maar niet heel vroeg. Een dag later hoorde ik een tjiftjaf aarzelend zijn naam roepen in landgoed Lemferdinge, Eelde. Hij oefende wat en klonk elke keer meer als het bekende ‘tjif tjaf, tjif tjaf’ dat ze de hele lente en halve zomer volhouden. Een ochtend later hoorde ik hem weer, plus nog twee andere. Dit is deel elf in mijn vogelgeluidenreeks.

Tjiftjaffen zijn kleine, drukke, beweeglijke vogeltjes van bossen, parken en tuinen. Ze houden van loofbos met ondergroei. Nu de bomen kaal zijn, kun je ze zien. Ze variëren in kleur van grijsbruin tot geelgroen. Ze overwinteren in Zuid-Europa en Noord-Afrika, al blijft een toenemend aantal hier de hele winter. Misschien zijn die allereerste zangers wel overwinteraars. Die hebben eerste keus in territorium of toch op z’n minst goed zangplek. Als ze eenmaal uit volle borst tjiftjaffen, zitten ze op de eerste rang als de dames binnenkomen uit het zuiden.

Tjiftjaffen zijn een van de eerste zangvogels die uit Afrika terugkeren. Als die er zijn, is het wachten op de volgende: fitissen. Die overwinteren ten zuiden van de Sahara en keren twee, drie weken later terug dan tjiftjaffen. Zij zingen heel anders, namelijk een riedeltje van hoog naar laag, dat vrolijk begint en somber uitdooft. Verder lijken ze sterk op tjiftjaffen, al zijn er wat kleuraccenten. Zo zijn fitissen wat geler. Fitissen overlappen met tjiftjaffen in leefgebied, maar hebben een voorkeur voor vochtiger en jongere bossen en dicht struikgewas. Fitissen nestelen op de grond, tjiftjaffen laag in begroeiing.

Als zo’n vogeltje gezien maar niet gehoord wordt, houden vogelaars het vaak op een fitis of tjiftjaf, afgekort tot fitjaf.

(Natuurdagboek Trouw, woensdag 12 maart ’25)