Laatst kwam ik door ruige graslanden die aan extensief bewerkte akkers met wat onkruid grensden, en zie: drie patrijzen kruisten mijn pad! Ik zie bijna nooit patrijzen. Van de laatste twintig jaar herinner ik me in Nederland slechts drie waarnemingen. Patrijzen zijn zeldzaam geworden. Ze zijn één van die voorheen talrijke boerenlandvogels wier stand in een paar jaar tijd volledig is ingestort.

Met zijn oranje kop, grijze lijf, bruingestippelde vleugels en zwarte buik is een patrijzenhaan een fraaie verschijning. Patrijzenhennen zijn minder kleurrijk. Ze leggen soms wel veertien eieren, en als er insecten, zaden en knoppen zijn, gaan patrijzen al gauw heen om zich te vermenigvuldigen.

Vlak nadat ze uit hun ei kruipen, scharrelen patrijzenkuikens al op hun kippenpoten rond. Op kale plekken tussen of onder de planten jagen ze achter insecten aan. Volwassen patrijzen schuimen meer de randen af van akkers of ruige graslanden. Ze plukken insecten uit het gewas en ’s winters zaden en knoppen van (on)kruiden.

En daar wringt de schoen. Op het boerenland zijn nauwelijks ruigten met bloemen en insecten, en als ze er zijn, worden ze meestal gemaaid voordat ze zaden vormen. Bovendien kunnen dan eventuele kuikens dood gemaaid worden. Worden ze niet gemaaid, dan groeit de vegetatie onder continue neerdwarreling van stikstof zo hard, dat die kuikens zich er nauwelijks doorheen weten te wurmen. Een wat opener wildernis laat bovendien de zon toe – lekker warm en goed voor insecten. Eventueel bieden zandweggetjes mogelijkheden tot scharrelen of een stofbad tegen parasieten.

Als we patrijzen willen houden, moeten we zorgen voor een afwisseling: onbespoten akkers, kruidenrijke ruigten, zandige plekken en zowel kort als langer gras, dat pas na 15 juli gemaaid wordt.

Als jonge vogelaar zag ik ’s winters weleens honderd patrijzen bij elkaar. Nu zie ik er drie en daar ben ik blij mee.

(Natuurdagboek Trouw, vrijdag 17 november ’23)