Als de temperatuur daalt tot even onder het vriespunt, kan er ijshaar groeien. IJshaar is geen schimmel, het is een soort rijp die wel veroorzaakt wordt door een schimmel. Marjon Compeer stuurde er een foto van en vroeg zich af wat ze had gefotografeerd.

Rijp is bevroren condenswater uit de lucht of uit planten. Het kan de fraaiste kristallen vormen, bladeren omlijsten en twijgjes versieren. IJshaar, soms ijswol genoemd, is ook bevroren gecondenseerde waterdamp, maar dan uit houtschimmels. IJshaar groeit op dood hout waar de bast van is afgebladderd. In dat dode hout leven schimmels, die bij strenge vorst bevriezen maar vlak onder het vriespunt in het nog niet door en door bevroren hout doorgaan met stofwisselen. Ze scheiden vocht uit, dat via houtstralen wordt afgevoerd. Houtstralen zijn kanaaltjes vanuit de boom naar poriën onder de bast; minuscule ventilatiepijpjes waardoor de waterdamp zich als de bast eraf is naar buiten kan persen. Die kanaaltjes zijn zo dun, dat er in een rietje van een millimeter doorsnee 625 zouden passen.

Zodra het vocht door de poriën het hout wordt uitgeblazen, condenseert en bevriest het tot een ragfijn staafje van ijs, een ijshaartje. Het haartje kan tien, soms wel twintig centimeter lang worden en met hun allen vormen ze een complete ijshaardos. Een schitterend verschijnsel, want de haardos glanst satijnachtig en vormt geen ragebol, maar een kapsel waar slag inzit.

De schimmel die verantwoordelijk is voor ijshaargroei, is Exidiopsis effusa, één van de ongeveer dertig korstzwammen uit de Exidiopsis-familie. Deze schimmel kan als een wit plakkaat op dode takken groeien. Als ik een fikkie stook, laat ik zulke witbekorste takken liggen, omdat ik de zwam niet wil verbranden. Voor ijshaarvocht is geen uiterlijke verschijning van de korstzwam nodig, het wordt juist uitgeblazen door de zwamvlok, het schimmelwortelstelsel ín het hout.

De korstzwam in kwestie heeft een Nederlandse naam die goed past bij zijn ijzige haar: het rozeblauwig waskorstje.

(Natuurdagboek Trouw vrijdag 9 feb. 2018)