Laatst schreef ik over de onlangs overleden roggelelieman Fred Bos, die jarenlang werkte aan bescherming van roggelelies in Duitsland en aan herintroductie van die planten in Drenthe. Ik ben een keer zonder hem en een keer met hem in een gebiedje wezen kijken waar veel roggelelies groeien.

Roggelelies zijn akkerplanten, al kunnen ze ook in sommige tuinen overleven. Hun standplaats hoeft niet per se rogge te zijn, maar de omstandigheden in rogge zijn vanouds ideaal voor deze bolgewassen. In tuinen komen allerlei soorten lelies voor, vaak van een ander geslacht, met ander blad en bloemen in uiteenlopende kleuren. Echte tuinlelies zijn tijgerlelies. Die hadden we vroeger in onze tuin en mijn moeder plukte er leliehaantjes af om ze te vermorzelen. Leliehaantjes zijn kevers die lelies eten. Fred Bos deed hetzelfde met de haantjes op de roggelelies. Vlinders daarentegen werden toegejuicht, zoals het zwartsprietdikkopje op de foto.

Behalve leliehaantjes zijn ook wilde zwijnen liefhebbers van de lelies. Ze ploegen de grond om en graven de bollen op. Die zitten niet heel diep. Een beetje ploeg zou ze vernielen. Daarom overleefden de planten ook niet in tarwe- of gerstakkers, die te diep geploegd worden en die tegenwoordig zo dicht begroeid staan, dat er geen ruimte voor de lelies overblijft. Alleen aan de rand van een zomertarweveld zouden de lelies het misschien redden.

Rogge wordt in West-Europa nauwelijks nog geteeld, in Nederland is het een hobbygewas van natuurliefhebbers. Met de rogge stierven de ortolanen en de lelies uit. Ortolanen broeden op de grond in roggeveldjes, waar eiken hun takken over het gewas uitstrekken.

Roggeveldjes stammen uit de tijd van de kleine akkers, met veel meer gewassen dan de paar van nu, waar bomen, bloemen en insecten leefden. Er werd ondiep geploegd, waarbij de bollen niet beschadigd maar wel verspreid werden.

De roggelelie is dankzij zijn kleur tot symbool gekozen door de protestantse Noord-Ierse Oranje-Orde, een militante, met bolhoeden uitgedoste club die met tromgeroffel door katholieke buurten marcheert, om de bewoners te provoceren. Maar daar kan de roggelelie niks aan doen.

(Natuurdagboek Trouw, vrijdag 1 augustus ’25)