Gallen zijn gezwellen in een plant of boom, veroorzaakt door een galmug, galwesp, galmijt of schimmel. Eikenbomen huisvesten meerdere soorten. De bekendste zijn de kogelronde appelgallen aan de onderkant van bladeren van de zomereik. Ze zijn groen tot rood als (blozende) appels. Minder bekend zijn de geelbruine knikkergallen, nog ronder, op twijgen in de bladoksels. Veel minder bekend zijn ananasgallen, die als mini-ananasjes op de knoppen van eikenblaadjes groeien.

Vorige week kreeg ik drie mededelingen van lezers over rare, grillig gevormde eikels. Prompt vond ik tijdens een wandeling een reeds bruin verkleurde, verdroogde eikel met dezelfde gal.

Het zijn gallen op jonge eikels. De eikels zien eruit alsof ze een slaapmuts met franje dragen. Ze worden knoppergal genoemd en ik dacht dat die naam naar een eikel in de knop verwees. Dankzij de kunstmatige intelligentie van… ja, van wie eigenlijk, krijg ik binnen een seconde het antwoord. De gal is genoemd naar de knoppe, een in de zeventiende eeuw gedragen muts.

Knoppergallen zijn woekeringen, uitgelokt door een knoppergalwesp, die met haar legboor eitjes in jonge eikels boort. De galwesplarfjes leiden een beschut leven in de gal, die ook fungeert als voedsel. In de nazomer valt de gal met eikel en al uit de boom. Als je die in een jampot met luchtgaatjes bewaart, kun je er in de lente een piepklein wespje uit zien kruipen. Het beestje kan niet steken. Het wil vrijgelaten worden en een partner vinden.

Na een paring legt zij eitjes op de meeldraden van mannelijke eikenkatjes, waar onopvallende galletjes omheen groeien. Daaruit komen alleen vrouwelijke galwespjes die in de nazomer de knoppergallen veroorzaken.

Nu moeten die mannelijke eikenkatjes volgens de literatuur van de moseik zijn. Moseiken zijn ooit uit Klein-Azië gehaald en komen voor in Midden- en Zuid-Europa. In Nederland zie ik ze nooit. Hun eikels dragen een woeste haardos van dreadlocks. Toch zijn knoppergallen algemeen, dus misschien voldoen de katjes van zomereiken ook.

Of er dit jaar meer knoppergallen zijn dan anders, weet ik niet. Zo ja, dan kan ik slechts gissen naar de oorzaak. Mijn gok is: zwakkere eiken als gevolg van de droge lente.

(Natuurdagboek Trouw, maandag 18 augustus ’25)