Koos Dijksterhuis

We rijden de Mauretaanse hoofdstad Nouakchott uit naar het noorden, over de nieuwe asfaltweg door de Sahara. Een ezelkar hier, een ezelkar daar, een terreinwagen, een zwaarbeladen, doorgezakte bus, wat minibusjes. Er is veel blauw op straat en wij vormen een geliefd verzetje voor de verveelde agenten. De laatste struiken gaan schuil onder plastic wegwerptasjes. Na drie uur slaan we linksaf, een zandspoor in. Vijftig kilometer piste komt uit bij nog meer blauw: de oceaan! We stappen uit bij een vissersdorpje, kijken over zee en zien een zwarte rug met een lange, zwarte rugvin.

Een orka is het. Hij duikt soms een tijdje onder, duikt dan weer op. Orka’s zullen hier wel algemeen zijn, denk ik, maar het is de enige die we zien. Jan van Genten plonzen in zee. Er vliegen dunbekmeeuwen, hun rode snavels vlammen in de zon.

Op het strand liggen rugschilden van inktvissen. We vinden een dolfijnenschedel. Die zou ik wel mee willen nemen, maar dat mag vast niet van de douane. De schildpadschilden laten we al helemaal liggen. Schelpen durf ik wel mee te nemen, al weet ik niet of dat mag.

We rijden verder over het smalle strand tussen zandduinen van de Sahara en de Atlantische Oceaan. Op een zandbank rusten kanoeten, rosse grutto’s en reuzensterns uit. Langs de waterlijn scharrelen tientallen drieteentjes, maar geen gekleurringde. Jeroen vangt en ringt ze ook op Groenland en IJsland, in Nederland en in Ghana. Hun kleurringen maken hen individueel herkenbaar. Maar als je ze wilt terugzien, moet je naar de plek waar ze geringd zijn. Drietenen zijn plaatstrouw.

(oorspronkelijk gepubliceerd 19 jan. 2009)

’s Morgens om zes uur zeul ik mijn koffer naar de bushalte. Koud! Ik heb geen jas aan, want die zou straks maar ballast zijn. Ik tref Jeroen bij de trein naar Schiphol. We gaan naar Mauretanië.

In Mauretanië overwinteren tienduizenden steltlopers die in het hoge noorden hebben gebroed. Rosse grutto’s, regenwulpen, steenlopers, bontbekplevieren, bonte strandlopers, kanoetstrandlopers, krombekstrandlopers, kleine strandlopers en drieteenstrandlopers scharrelen op de slikplaten van de Moorse Waddenzee: de Banc d’Arguin. Het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) heeft er een veldstation.

Meer vogelonderzoekers van het NIOZ willen naar de Banc d’Arguin dan het aantal slaapplaatsen in de Mauretaanse woestijntent. Maar als ik een boek over drie jaar strandloperonderzoek wil schrijven, en dat wil ik, mag de Banc d’Arguin niet ontbreken. Daar vangt en ringt Jeroen Reneerkens drieteenstrandlopers.

De reislustige vogels blijken in hun winterverblijf even honkvast als in hun broedgebied in Noordoost-Groenland. Eenmaal geringd zie je ze steeds terug en dat maakt berekening mogelijk van bijvoorbeeld overlevingskans en sterfterisico. Jeroen vangt de strandlopers in het vissersdorpje Iwik, twee kilometer lopen van het veldstation.

We bereiken de Mauretaanse hoofdstad Nouakchott bij avond. De donkere stad ligt klem tussen de Sahara en de Atlantische Oceaan. Warme lucht waait de taxi in. Onzichtbaar stof nestelt zich in neus en keel. Bier, koud bier! Maar bier is onvindbaar in deze islamitische heilstaat. Ik deel een hotelkamer met twee anderen. Ik lig op een matras op de grond en word besnuffeld door nieuwsgierige kakkerlakken. Kakkerlakken zijn gezelligheidsdieren, maar mij hoeven ze niet bij hun feestjes te betrekken.

(oorspronkelijk verschenen 17 jan 2009)

Nog één keer het Ghanese strand. Daar wordt geleefd, en er vallen doden! Geelsnavelwouwen wieken de vijftien kilometer strand tussen de twee lagunes heen en weer. Kwijnende vis of een kreupele vogel is binnen de kortste keren verdwenen. Dode vis of bijvangst die de vissers achterlaten, trekt donkergrijze, bijna zwarte rifreigers aan. Ze hangen in een kring rond tot de vissers weg zijn. Een dappere grist vast iets weg tussen de vissers door.

Tropische stranden zijn vak vergeven van de gaten. Dat zijn krabbenholen. Is het niet te druk en niet te koel, dan steken de krabben hun ogen op stokjes uit hun loopgraaf en gluren ze rond. Een klokhuis, mangoschil, cocosscherf of vissenstaart wordt in één razendsnelle sprint opgehaald.

In Ghana zien we geen krabbenholen en komen we maar één krab tegen. Dat is dan ook wel meteen een tropische verrassing. Marineblauw is hij en wel twintig centimeter breed. Hij heeft een gekarteld rugschild dat aan de zijkanten uitloopt in een punt. Het achterste van zijn vijf paar poten is plat en breed als zwemvliezen. Het is dus een zwemkrab, en wel de blauwe zwemkrab, een Atlantische soort die soms in Nederland gevonden wordt, maar vooral bekend is van de Amerikaanse oostkust.

Daar komt hij voor tussen Canada en Uruguay, vooral in brak water-lagunes en riviermondingen. Het is een geliefde krab, vanwege zijn kleur, maar vooral vanwege zijn smaak. Zijn wetenschappelijke naam luidt ’smakelijke schoonzwemmer’: Callinectes sapidus. Het blauwe zwemkrabbenvlees is zo geliefd dat de soort in sommige zeeën is uitgeroeid. Ook deze gaat de pan in. De voorste grijp- en knijparmen zijn geducht. Een visser heeft ze afgeknipt.

Op het Ghanese strand vinden Jeroen en ik een koffervis, achtergelaten door de vissers die bezig zijn een honderden meters lang net het strand op te sjorren. De oogst van een dag werk door twintig kerels: een half wasteiltje vis.

Soms vangen ze een zeeslang. Die snijden ze de strot door en laten ze kronkelen op het strand. Er spoelen fraaie schelpen aan en fleurige vlinders. Die liggen dood of half dood in het zand. Eén laat zich op mijn hand drogen en fladdert naar de kokospalmen. Een enorme wesp vecht op leven en dood met een mier. De mier is te klein voor de wespenangel. We wachten de uitslag niet af, maar gokken op David.

Kapgieren pikken lekkernijen uit poep. De poep wordt op het strand gedeponeerd door mensen uit de vissersdorpjes achter de palmen. De springvloed zal de drollen wegspoelen, maar ondertussen stinkt het verschrikkelijk. Behalve met poep ligt het bezaaid met plastic zakjes, waarin drinkwater heeft gezeten.

Op enige afstand van de dorpen verzamelen zich de drieteenstrandlopers waarvoor we hier zijn. Ze delen een rustplaats met regenwulpen en koningssterns.

In Nederland zijn drieteenstrandlopers ’s winters vrijwel steeds aan het dribbelen en eten. Ze moeten hun buikje rond vreten om op temperatuur te blijven. In de tropenwarmte is dat niet zo’n punt – ze eten soms even en steken dan weer urenlang hun kop in de veren. Al duttend kraken ze de schelpjes en poepen ze de scherfjes uit. In de hete middag zoeken de vogels zelfs afkoeling, door plat op hun buik in het zand te liggen. Dat zie je ze in Nederland nooit doen.

(meer foto’s: zie fotoalbum ‘Ghana’)

Afgelopen zomer struinen Jeroen en ik over een stenige helling de Aucellaberg op. We zoeken drieteenstrandlopers. In juli werken de kuikens zich uit hun eieren – een hele bevalling. Het begint met een barstje. Als je dan zachte piepgeluidjes maakt, piept de ongeborene vanuit het ei terug. Vader of moeder zit naast je of klimt op schoot. Dan kan het nog wel een etmaal duren voor ze eruit zijn.

We verstoren ze zo weinig mogelijk, maar Jeroen moet de kuikens wegen, meten, ringen en een bloeddruppeltje afnemen voor DNA. Daarmee kan hij de verwantschap in kaart brengen. Waar dat goed voor is, staat in mijn boek dat vandaag na drie jaar onderzoek verschijnt. Als die kuikens eindelijk uitgekomen zijn, gaat het snel. Binnen een dag stappen ze rond: gespikkelde donsballetjes op hoge pootjes met elk drie tenen.

We zien een drieteenvader op de uitkijk staan, zijn rossige hals vurig in de lage poolzon. Hij kwettert waarschuwingen. Na een tijdje zien we door de kijker vier kuikens lopen. Die vangen we voor de wetenschap. Een korte sprint. De kuikens rennen snel, maar verkiezen toch de camouflage als ontsnappingsstrategie. Het kuiken dat ik probeer te pakken, drukt zich plat tegen de grond en houdt zich roerloos. Tussen de toendraplantjes zou je hem niet zien, maar deze drukt zich op een stukje sneeuw. Hij laat zich oppakken en krijgt de vrijheid weer met gekleurde ringen van licht gewicht plastic: een groen vlaggetje en de unieke kleurcombinatie groen-geel-geel-groen.

Gekleurringde drietenen worden ’s winters teruggezien van Denemarken tot Zuid-Afrika. Maar onze groengele vriend dribbelt over het strand bij Noordwijk. Laten we daar nou vandaag het boek presenteren!